Bibliografie osobowe

Sierpień 21, 2023 admin RELACJE, KOMENTARZE 0

BIBLIOGRAFIE OSOBOWE

oprac. Izabela Wielicka

Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu

Dział Informacji Bibliograficznej i Regionalnej

                                     

 Helena Gordziej

         (1928-2023)

 (Fot. Zbigniew Gordziej)

Helena Gordziej – ur. 11 lipca 1928 r., zm. 7 marca 2023 r., poetka, pisarka, tłumaczka i animatorka kultury.

Urodziła się i wychowała w Poznaniu – w rodzinie Stanisława Nowaka, stolarza, i Józefy z domu Rożek. Dużo czasu w dzieciństwie spędzała w Bolechowie – podpoznańskiej wsi, gdzie mieszkali jej dziadkowie ze strony matki. W czasie II wojny światowej, podczas okupacji niemieckiej, uczyła się na tajnych kompletach. Po wyzwoleniu kontynuowała edukację w Poznaniu – w humanistycznym Liceum im. Klaudyny Potockiej (1944-46) oraz w przyrodniczym Liceum im. Generałowej Zamoyskiej (1947-48). Pracę zawodową rozpoczęła w 1949 r. jako pielęgniarka. Później, przez około 30 lat, była urzędniczką administracji państwowej – w różnych wydziałach Urzędu Wojewódzkiego w Poznaniu. W 1950 r. wyszła za mąż za oficera Wojska Polskiego Michała Gordzieja, z którym miała dwóch synów: Zbigniewa (również poetę) i Leszka.

Pierwszy wiersz napisała, mając 11 lat, podczas okupacji niemieckiej, w proteście przeciwko przemocy i napaści na ojczyznę. Długo pisała „do szuflady”, traktując poezję jako hobby. Przełomem był rok 1970, kiedy koleżanka z pracy wysłała jej wiersz na konkurs poetycki dotyczący Poznania i Wielkopolski, ogłoszony przez Polskie Radio i Telewizję. Dostrzeżono wówczas jej talent i wyróżniono.

Jako literatka zadebiutowała w 1973 r. na łamach „Gazety Poznańskiej” wierszem pt. „Dla Ciebie miasto”. W periodyku tym publikowała jeszcze w ciągu kilku następnych lat. Jej poezja ukazywała się także w „Głosie Wielkopolskim” (1974-76, 1983-84), „Gazecie Zachodniej” (1975-81), „Miesięczniku Literackim” (1977, 1979-88), „Nurcie” (1979, 1982-88) i „Tygodniku Kulturalnym” (1981-86).

Pierwszy tomik poezji Gordziejowej zatytułowany „Odchodzące pejzaże” opublikowało Wydawnictwo Poznańskie w 1979 r. Kolejne wydania jej wierszy to, m.in.: „Między nowiem a pełnią” (1983), „Sercem przy ziemi” (1985), „Spragnione źródła” (1985), „Wierność wahadła” (1987), „Siejba milczenia” (1988), „Sługi rozdroży” (1990), „Kredą i cierniem” (1991), „Po stronie słońca” (1991), „Kształty chwil” (1992), „Przedsionek milczenia” (1993), „Wchodzę  w wiersz” (1993), „W obecności gwiazd” (1995), „Narastanie krzyku” (1994), „Tętnice wiosen” (1995), „Dojrzewanie czerni” (1996), „Sławni w wierszach” (1996), „Koleiną czasu” (1997), „Witraże godzin. Wybór wierszy” (1998), „Dekalog jutra” (1998), „Liturgia samotności” (1999), „W obnażonym sadzie” (2000), „Skazani na mrok” (2000), „Zanim zgaśnie dzień” (2001), „Dzień w kolo- rze piasku” (2002), „Czciciele nowiu” (2002), „Wariacje schodzącej planety” (2003), „W matni horyzontu” (2003), „Mszał widnokręgu” (2004), „Trzeźwy ból” (2005), „Ponaglanie świtów” (2005), „Wokanda sumień” (2006), „Zmęczone progi” (2006), „Piołunowe rozłogi” (2007), „Osaczeni zgiełkiem” (2008), „Wernisaż pamięci” (2008), „Wielka cisza” (2008), „Anatomia tworzenia” (2009), „Naznaczeni piętnem” (2009), „Kamienna saga” (2010), „Jastrzębie godzin” (2011), „W próchnicy czasu” (2011), „Jesienna etiuda” (2012), „W kleszczach traumy” (2012). Jej wiersze znajdują się także w: „Antologii Tysiąclecia Irbis” (1998), zbiorach „Klejnoty poezji polskiej” (2001, 2009), „Strofach o Wielkopol- sce” (1996) oraz w almanachach i podręcznikach szkolnych.

W swojej twórczości poetka starała się dotknąć istoty bytu, zapisać życiową mądrość. Obszarem jej literackich eksploracji był człowiek, przyroda i metafizyka. Interesowały ją ludzkie zagadnienia, jak: biologia kobiety, macierzyństwo, miłość, przemijanie, starość, choroby psychiczne czy stosunki międzyludzkie. Duży wpływ na jej poezję miało dzieciństwo i czas spędzony u dziadków w Bolechowie. Bliskość przyrody, obcowanie z ludowymi gusłami i obyczajami mają swoje odbicie w wierszach Gordziejowej. Bardzo wyraźna jest w nich tęsknota za wsią, naturą i magią.

Poezje Heleny Gordziej wskazują na dużą świadomość, indywidualizm i inteli- gencję autorki. Cechowała ją ogromna dojrzałość i umiejętność komunikowania się z czytelnikiem. Poetka konsekwentnie podejmowała próby dotarcia do sedna poruszanych problemów. Dzięki sugestywnemu i celnemu, choć prostemu językowi, jej przekazy były plastyczne, obrazowe, mocne i trafne. „Mamy tu do czynienia z poezją wysokiej klasy, a jednocześnie bardzo osobistą, tyle tylko, że przez sposób wypowiedzi otwartą na odbiorcę, na szerokie rzesze ludzi, którzy swoje myśli i uczucia znają lepiej i mocniej wyrażone w myślach i uczuciach zawartych w wierszach naszej poetki.” – charakteryzuje twórczość Gordziejowej Stefan Melkowski na okładce jej tomiku „Dzień w kolorze piasku”.

Helena Gordziej jest również autorką satyrycznego zbioru „Szczony i pindy od Chwaliszewa do Wildy” (1991), zawierającego fraszki pisane gwarą poznańską; prozy dla dzieci: „Zegarynka” (1987) i „Chodaczek i Truchcik” oraz powieści społeczno-obyczajowych z wątkami autobiograficznymi: „Bramy czasu” (2005) i „Ładny pogrzeb” (2000).

Twórczość poetki tłumaczono na języki obce: grecki, serbsko-chorwacki, czeski, niemiecki, rumuński, ukraiński, hiszpański i francuski. Sama również zajmowała się przekładami. Tłumaczyła z języka niemieckiego baśnie Hansa Christiana Andersena oraz poezję niemiecką.

Poetka aktywnie uczestniczyła w życiu literackim Poznania. Od 1976 r. była wiceprzewodniczącą Koła Młodych Pisarzy przy Oddziale Poznańskim Związku Literatów Polskich, w 1984 r. została członkiem Związku, a w 1987 r. weszła w skład zarządu Oddziału Poznańskiego jako sekretarz. Przez kilka kadencji pełniła także funkcję sekretarza Komisji Rewizyjnej Zarządu Głównego ZLP w Warszawie. Współorganizowała kilkanaście edycji festiwalu Międzynarodowy Listopad Poetycki, była współzałożycielką Stowarzyszenia Artystycznego Ochrony Środowiska, który przekształcono później w Stowarzyszenie Środowisk Twórczych „Ekoart”. W 1988 r. objęła w nim stanowisko wiceprezesa. Opiekowała się młodymi, początkującymi autorami i przyczyniła się do wydania kilkunastu debiutów poetyckich. Nazwana przez Wincentego Różańskiego „Matką poetów” była niezwykle ceniona w środowisku literackim.

Zmarła 7 marca 2023 r. w Poznaniu. Jej mogiła znajduje się na poznańskim cmentarzu przy ul. Lutyckiej.

Poezję Heleny Gordziej doceniali nie tylko czytelnicy i krytycy literaccy. Poetce przyznano wiele nagród i odznaczeń za służbę w administracji państwowej, a także za osiągnięcia literackie, m.in.: Nagrodę Międzynarodowego Kongresu Poetów  w Lublinie im. Jana Kasprowicza, Nagrodę Funduszu Literatury, Nagrodę „Fotel Horacego” wręczoną przez kapitułę II Międzynarodowego Kongresu Poetów w Lublinie, Nagrodę XV Międzynarodowego Listopada Poetyckiego za Najlepszą Książkę Roku, Nagrodę Pracy Organicznej im. Marii Konopnickiej, Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis” przyznany przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Złoty Medal „Labor Omnia Vincit” Towarzystwa im. Hipolita Cegielskiego oraz Złoty Krzyż Zasługi przyznany przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Bibliografia

  1. Pozycje zwarte

1.WITRAŻE godzin (wybór wierszy) / Helena Gordziej. – Kościan : Przedsiębiorstwo Aga, Jerzy Wizerkaniuk, 1998. – 103 s.

[Wstęp] / Dariusz Tomasz Lebioda, s. 5-10

2.WSPÓŁCZEŚNI polscy pisarze i badacze literatury : słownik bibliograficzny. T. 3/ oprac. zespół pod red. Jadwigi Czachowskiej i Alicji Szałagan. – Warszawa : Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1994. – 470 s.

Hasło: Gordziej Helena, s. 105-106

  1. Artykuły

1. 90. URODZINY pisarki Heleny Gordziej [z Poznania] / Marek Zaradniak. W: Głos Wielkopolski. – 2018, nr 182, s. 15

2.ECHO stworzenia / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Znaj. – 2009, nr 4, s. 162-164

3. HELENA Gordziej] / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Okolica Poe¬tów. – 2004, nr 27, s. 46-47

4.KARIATYDA / (lż). W: Wiadomości Kulturalne. – 1997, nr 19, s. 13

5.KRAINA wiecznej szczęśliwości / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Pobocza. – 1998, nr 2, s. 15-17

6. LIRYKA blasku i wiatru / Danuta M. Lebioda. W: Temat. – 2007, vol. 8/10, s. 163-165

7. O POEZJI Heleny Gordziej / Marta Barszczewska. W: Literacka Polska. – 2002, nr 3, s. 107-113

8. O POEZJI Heleny Gordziej / Stefan Melkowski. W: PAL Przegląd Artystyczno-Literacki. – 1998, nr 12, s. 145-153

9. O POEZJI Heleny Gordziej / Stefan Melkowski. W: Poezja Dzisiaj. – 1999, nr 5, s. 8-18

10. WIELE w niewielu słowach – o poezji Heleny Gordziej / Maciej Wichnowski. W: Rokickie Wiadomości. – 1999, nr 4, s. 8-9

11. ZŁOTE gody z poezją / Małgorzata Derwich. W: Gazeta Poznańska. – 2001, nr 94 (dod. Express Poznański, s. 7)

12. Recenzje

13. DEKALOG jutra / Tomasz Dariusz Lebioda. W: Metafora. – 1999, nr 37/38, s. 258-259

Recenzja książki: Dekalog jutra / Helena Gordziej. – Poznań, [2000]

  1. DLACZEGO piszę wiersze / Stanisław Franczak. W: Koniec Wieku. – 1999, nr 12/13, s. 109-111

Recenzja książki: Koleiną czasu / Helena Gordziej. – Poznań; [Warszawa], 1997

  1. DYM z zielonych wianków / Magdalena Sapryk. W: Trybuna. – 2002, nr 235 s. 13 Recenzja książki: Czciciele nowiu / Helena Gordziej. – Poznań, 2002
  2. JAK ŁATWO, jak przyjemnie / Jan Krzysztof Adamkiewicz. W: Nowy Wyraz. – 1979, nr 10, s. 90

Recenzja książki: Odchodzące pejzaże / Helena Gordziej. – Poznań, 1979

  1. JASEŁKA na miedzy i słomie / Marek Obarski. W: Nurt. – 1985, nr 10, s. 23

Recenzja książki: Spragnione źródła / Helena Gordziej. – Poznań, 1985

  1. JESTEŚ potrzebny światu / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Metafora. – 1996, nr 22/23, s. 205-206

Recenzja książki: W obecności gwiazd. – Leszno, 1995

  1. KADŹ z fermentującą metaforą / Jan Marx. W: Poezja. – 1979, nr 10, s. 104

Recenzja książki: Odchodzące pejzaże / Helena Gordziej. – Poznań, 1979.

  1. [KOLEINĄ czasu] / Stanisław Franczak. W: Koniec Wieku. – 1999, nr 12/13, s. 109-111

Recenzja książki: Koleiną czasu / Helena Gordziej. – Warszawa, 1998.

  1. KRAINA myśli (O jasności w świecie zakrętów) / Tomasz Agatowski. W: Akant. – 1998, nr 11, s. 15

Recenzja książki: Dekalog jutra / Helena Gordziej. – Poznań, [2000]

  1. KREW z krwi pieśń z pieśni / Ted Cugow. W: Nurt. – 1989, nr 4, s. 30-31

Recenzja książki: Wierność wahadła. – Warszawa, 1987

  1. KREW z krwi pieśń z pieśni / Ted Cugow. W: Poezja. – 1989, nr 4, s. 108

Recenzja książki: Wierność wahadła. – Warszawa, 1987

  1. KRWAWIĄCE chwile / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Okolica Poetów. – 2000, nr 6, s. 42

Recenzja książki: Liturgia samotności. – Poznań, 1999

  1. [LITURGIA samotności] / Ignacy Stanisław] Fiut. W: Koniec Wieku. – 2000, nr 14/15, s. 135-137

Recenzja książki: Liturgia samotności / Helena Gordziej. – Poznań, 1999.

  1. MAŁOMÓWNA, cicha sława… / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Metafora. – 1998, nr 35/36, s. 205-206

Recenzja książki: Sławni w wierszach / Helena Gordziej. – Poznań, 1996

  1. METAFIZYCZNE dylematy poezji kobiecej / Ignacy Stanisław Fiut. W: Hybryda. – 2012, nr 19, s. 40-41

Recenzja książek: Jastrzębie godzin / Helena Gordziej. – Poznań, 2011; W próchnicy czasu / Helena Gordziej. – Poznań, 2011

  1. NA WŁASNY rachunek / Wojciech Kawiński. W: Lektura. – 1993, nr 1-3, s. 28

Recenzja książki: Kształty chwil / Helena Gordziej. – Poznań, 1992

  1. PIĘĆ odsłon poezji kobiecej / Ignacy Stanisław Fiut. W: Koniec wieku. – 2002, nr 17/18, s. 72-73

Recenzja książki: Zanim zgaśnie dzień / Helena Gordziej. – Poznań, 2001

  1. POETKI myślą z czuciem / Ignacy Stanisław Fiut. W: Hybryda. – 2009 nr 13, s. 27-29

Recenzja książki: Anatomia tworzenia / Helena Gordziej. – Poznań 2009

19.POEZJA pięknej perspektywy / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Przegląd Tygodniowy. – 1985, nr 45, s. 13

Recenzja książki: Spragnione źródła / Helena Gordziej. – Poznań, 1986

  1. POWRÓT w tętnice ziemi / Leszek Żuliński. W: Kultura. – 1986, nr 32

Recenzja książki: Sercem przy ziemi / Helena Gordziej. – Poznań, 1985

  1. PRZEGLĄD wydawniczy / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Metafora. – 2001, nr 44/46, s. 246

Recenzja książki: Ładny pogrzeb / Helena Gordziej. Poznań, 2000

  1. PRZEGLĄD wydawniczy Dariusza Tomasza Lebiody / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Metafora. – 2003, nr 51/55, s. 272-273

Recenzja książki: Skazani na mrok / Helena Gordziej. – Poznań, 2000

  1. PRZESZŁOŚĆ i tradycja / Tomasz Bereda. W: Poezja. – 1989, nr 4, s. 107

Recenzja książek: Wierność wahadła / Helena Gordziej. – Poznań, 1987 ; Siejba milczenia / Helena Gordziej. – Poznań, 1988

  1. SANKTUARIUM pamięci / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Fakty. – 1985, nr 10, s. 10

Recenzja książki: Między nowiem a pełnią. – Poznań, 1983

   25. SKAZANI na mrok / Sebastian Ignacy Racz. W: Literacka Polska. – 2002, nr 1, s. 116

Recenzja książki: Skazani na mrok / Helena Gordziej. – Poznań, 2000

  1. TAJEMNICA / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Wiadomości Kulturalne. – 1995, nr 13, s. 20

Recenzja książki: Narastanie krzyku / Helena Gordziej. – Poznań, 1994

  1. [W OBECNOŚCI gwiazd] / Dariusz Tomasz Lebioda. W: Metafora. – 1995/96, nr 22/23, s. 205-206

Recenzja książki: W obecności gwiazd / Helena Gordziej. – Leszno, 1995.

  1. WYGNANIE z raju – temat aktualny / Maria Olchowska. W: Nowe Książki. – 1989, nr 2, s. 67-68

Recenzja książki: Wierność wahadła / Helena Gordziej. – Warszawa, 1987

  1. Wywiady
  2. CZASEM trzeba ukłuć strofą, bo prawda jest bolesna / Helena Gordziej; rozm. Maciej Mikulewicz. W: Polska Głos Wielkopolski. – 2008, nr 224, s. 20
  3. CZY warto być poetą? / Helena Gordziej; rozm. Krystyna Moczulska-Alter. W: Okolica Poetów. – 2006, nr 33, s. 7-9
  4. JESTEM konkretna / Helena Gordziej; rozm. Zygmunt Rola. W: Trybuna. – 1998, nr 19, s. 14
  5. NIE ZAKŁADAM bamboszy / Helena Gordziej; rozm. Tomasz Dymaczewski. W: Dziennik Poznański. – 1998, nr 156, s. 16
  6. Odczynianie krzywd / Helena Gordziej; rozm. Marek Obarski. W: Nurt. – 1987, nr 6, s. 15

       Netografia:

           https://pl.wikipedia.org/wiki/Helena_Gordziej

          https://zlpinfo.eu/aktualnosci/zegnamy-helene-gordziej.html

Nie żyje Helena Gordziej. Jej „Między nowiem a pełnią” zakończyło się 7 marca 2023 roku. Miała 95 lat.

     https://pisarki.fandom.com/wiki/Helena_Gordziej

     https://ksiazki.wp.pl/helena-gordziej-6149083898902657c

     https://zlpinfo.eu/poznan/zloty-hipolit-dla-heleny-gordziej.html

     https://lebioda.wordpress.com/category/literatura/

Helenie Gordziej przyznano Medal „Zasłużony Kulturze – Gloria Artis”

     https://www.youtube.com/watch?v=HhUpxsKPeoU (video)

     https://wbp.poznan.pl/wp-content/uploads/2023/07/Porad_3-2023_Internet.pdf